Жороо морины хурдыг тодорхойлохуй

Алдын жороо. Өнөөг хүртэл баруун Монголчуудын дуу хуур, өвгөдийн ярианд 5,8,10 алдын жороо гэж яригдсаар ирсэн. Тухайн цаг үед Монголчууд хурдны нариивчилсан хэмжүүргүй хэдий ч сайн жороо морины эрчтэй гарааны хурдыг хэдэн алд эрчтэй сурны үзүүрийг газар хүргэлгүй эрчтэй жороолж байгаагаар нь ангилан 5,8,10 алдын жороо гэхчлэн ялгадаг байжээ. Энэ нь өнөө хир монгол жороо морины хурдны баримжаа болсон. Мөн ашигтай онцлог талуудаас нь дурьдвал: зөвхөн ойрхон зайд морины гарааны хурдыг хэмжих учир хэдийд ч шалгаруулах боломжтой, морь ганцаараа жороолох учир жороо явдлын алдаа нь шүүгчдийн нүдэнд илхэн, ахуй талын хэрэглээ болсон бугуйлыг ашиглах ухаан сэдсэн үэрэг болно. Шлагаруулахдаа баруун ганзаганаасаа сур эсвэл бугуйлны нэг үзүүрийг уяж, нарий нөгөө үзүүрээс нь эвхэж баруун гартаа бариад, морио ухасхийн жороолох агшинд эвхэйтэй чигээр нь баруун мөрөө давуулан шидэж /зарим нутагт морины зоон дээр сураа эвхэж тавих нь ч бий/ тухайн морь жороо явдалдаа хичнээн алд сурийг газраас хөндийрүүлж байгааг нь харгалзан төдөн алдын жороо морь гэж нэрлэдэг байна. Монголчуудын алд гэдэг нь дунджаар 168-175 см уртыг хэлнэ.

Ботго эргүүлэх жороо морь. Сайн жороо морийг шалгах энэ арга нь тал хээр, говь нутагт хэрэглэдэг байсан сонирхолтой баримт байжээ. Өнөө хир үүнийг яг нотолсон тохиолдол үгүй ч энэ аргыг туршиж үзвэл дүрс бичлэгийн дуранд бичвэл маш сониорхолтой дүрс буух нь гарцаагүй. Говь нутагт өссөн хүн бүр алсаас эхийнхээ таваргах ботгоны хэр хурдлахыг мэдэх байх. Уяатай ботгыг суллаж тавиад хойноос нь морины жороо явдлаар хөөн эхдээ очихоос нь өмнө гүйцэж, тууж ирж чадвал гайхалтай сайн жороо байх болно. Жороо морийг шалгаруулдаг эдгээр арга нь яахын аргагүй монгол ахуй, нүүдэлчний соёлоос л ихтэй гэдэг нь маргаангүй биз ээ.

Жороог тодорхойлох бусад арга хэлбэр. Ховд аймагт жороо моринд хивс тохож хоёр үзүүрээс нь хонх уяад жороолуулдаг. Эхлээд хонх жингэнэж байснаа хэл нь гозойж дуугарахаа больдог аж. Сайн жороог ингэж шалгаж болдог байна. Мөн эмээлийн хойд ганзага явдалд нь хойш годойж морины хондлой дээр зөрдөг тийм сайн жороо морьд энэ нутагт нилээд байжээ. Ер нь жороо морины хөл маш хурдан зөөж тавигддаг учраас дээд хурд нь хаирч адууныхаас илүү байж болох талтай.

Адууны жороо байдлыг шалгаруулдаг уралдаан хэд хэдэн улсад байдаг. Америкийн морин спортын түүхэнд 1 милл /1609/, 1, 55,2 секунд жороолж дэлхийн дээд амжилт тогтоосон нь 35 жил хадгалагдаж, 1938 онд Билли Дайрект морь 1,55 ахиулж, энэ амжилтийг 22 жилийн дараа Спиди Стар хэмээх морь 1,52 секунд болгон ахиулж, Мэтт Скутер хэмээх энэ зайг 1988 онд 1,48,4 секундээр тогтоосон байна.

Д.Эрдэнэхуяг