Улсын наадамд хоёр түрүүлсэн хошой мэргэчүүл

Эрийн гурван наадмын нэгэн төрөл нь сурын харваа бөгөөд эртний уламжлалтай юм. Энэ тэмцээн нь нум сумаа улам боловсронгуй болгон аль болох хол зайд цэцэн мэргэн онох харваачийн эрдэм чадварыг дээшлүүлж, ан гөрөөнд их олз олохыг эрмэлзэх, мөн агнуурын олзыг ёслон тэмдэглэх зан үйлийн ёслол, агнуурын бүжиг наадмын үед цэцэн мэргэн харваачдаа нум сум харвуулан цэнгэх заншлаас үүссэн билээ.
Энэ тэмцээнийг оролцогсдын тоог харгалзахгүйгээр явуулахдаа хэн хэчнээн сумыг хол харвасныг харгалзан шалгаруулдаг байжээ. Онон голын орчим Нэрч гэдэг газраас олдсон Чингисийн чулууны бичигт - Буха сочихай гэдэг газар Хамаг Монгол Улсын ард олон хуран цэнгэх үед Чингисийн ач хүү Есүнхэ гучин таван алд газар сум харвасан тухай өгүүлсэн нь зэв нүүлгэх наадам тэмцээний хамгийн хол зайг харвасан амжилтыг тэмдэглэсэн баримт байв. Өнгөрсөн зууны шувтарга үед Монголын дорнод нутгийн харваачид өөрсдийн явуулдаг нэгэн зүйл тэмцээнээ зэв нүүлгэх гэж нэрлэдэг байжээ.
Нум сумын харвуул тэмцээн нь олон зууныг дамжин уламжлагдахдаа арьсан бөмбөгийг модонд цувруулан өлгөөд морины эрч хурдаар давхих зуур бөмбөг бүрийг алдалгүй онох журамтай бөмбөг намнах, хонины арьс, үхрийн шир модонд тэлж татаад дөчин нумын газраас эр нэг бүрийг хорин сум цуваа харвуулан оноог тооцон шалгаруулдаг сарампай харвах, хонины найман нэхийг зүүж голд нь хүний дүрс зураад дөрвөлжин модонд тэлж татан "дайсан" хэмээн нэрлэж дов толгойн ар, гуу жалга зэрэг далд бөгөөд дөчин алд газраас хорин сум харваж илүү оносон нь түрүүлдэг "далдын дайсан" харвах зэрэг хэлбэрээр их түгэн дэлгэрсэн байв.

Сурын харваанд шалгарсан хүмүүст мэргэн цол чимэг олгодог байв. Тухайлбал наадамд сур сайн харвасан хүмүүст маш гайхамшигт мэргэн, хичээнгүй зоригт мэргэн, улам нэмэх хурц мэргэн, нягт идэр хурц мэргэн, өрнөн дэлгэрэх идэр мэргэн, чин итгэлт хэтэрхий мэргэн зэрэг цолыг олгож байжээ.
Харин энэ удаад бид эрэгтэй харваачдаас улсын наадамд хоёр түрүүлсэн хошой цолтнуудыг сонирхуулж байна. Үүнд:
1.Дамдины Сүхбаатар /1921, 1922 он/ Сүхбаатар аймаг Сүхбаатар сум
2.Лувсан Ишигдалай /1945,1948 он/ Төв аймаг Лүн сум
3. Шагдарын Ишчогзов /1956, 1960 он/ Төв аймаг Дэлгэрхаан сум
4. Дэндэвийн Дэлгэржав /1967, 1969 он/ Сэлэнгэ аймаг Цагааннуур сум
5. Рэнлхамын Чойжсүрэн /1972, 1980 он/ Сэлэнгэ аймаг Ерөө сум
6. Жамъяны Гүнбадрал  /1975, 1985 он/ Дорнод аймаг Баяндун сум
7. Цэнээгийн Баасанхүү /2000, 2004 он/ Баян-Өлгий аймаг Сагсай сум
8.Лхамжавын Отгонбаяр /2010, 2013 он/ Ховд аймаг Булган сум  нар тус тус хоёр түрүүлээд байгаа юм. Дараагийн удаад гурав түрүүлсэн гоц мэргэчүүлийг танилцуулах болно.

МУ-ын Мэргэн П.Гарамдорж