Хурдан морь цоллооч Ч.Ганболд: Морь цоллохоор урам орж хурд нэмдэг

Завхан аймгийн Цэцэн-Уул сумын уугуул, хурдан морь цоллооч Ч.Ганболдын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна. 
-Хэзээнээс хурдан хүлгийн хийморь даллаж, цол дуудаж байгаа вэ?
-1977 оноос хойш тасралтгүй хурдан морины цол дуудаж байна.Манай нутагт надаас өөр морь цоллож байгаа хүн ховор л байна. Уг нь би хэдэн шавь бэлтгэсэн л юм. Даанч шүлэг уншиж байгаа юм шиг санах юм. Гэтэл морь цоллоно гэдэг чинь түрүү моринд урам зориг хайрлаж, баян ходоодонд тамир тэнхээ оруулах ёстой юм шүү дээ.Түрүү хүлгийн тэргүүн рүү харахад цаанаасаа үг ундраад, урсаад байдаг сан. Залуучуудын хувьд үгүй юм шиг байна аа.
-Та ингэхэд хэнээр морь цоллохыг заалгасан юм бэ?
-Манай сумын ерөөлч, магтаалч Чойжилжав гэдэг хүн надад хурдан морины цол дуудахыг анх зааж өгсөн юм. Тэгээд 1977 оноос эхлээд тойрсон сумдынхаа баяр наадмын айргийн морьдыг цоллодог болсон. Өнгөрсөн жил аймгийн 90 жилийн ойгоор гурван насны морь цоллолоо. Зарим залуус Ганбаа ахаар морио цоллуулахаар айраг, түрүү алдсангүй гэдэг юм. Хэдийгээр шууд тэгж ойлгож болохгүй ч бэлгэшээлтэй сайхан санагддаг. Аймгийн Алдарт Жигжидсүрэн гуай надаар тусгайлан морио цоллуулснаас хойш морьд нь сайн давхилаа гээд талархаж байсан удаатай. Түүнээс болсон уу, манай сумынхан морио тусгайлан цоллуулах дуртай шүү.
-Адуу хүртэл магтаалд урамшдаг байх нь ээ дээ?
-Бөх цолоо дуудуулахаар бяр ордог бол морь ч ялгаагүй хурд ордог байх. Хүн магтахаар баярладагтай адил адгуус ч гэсэн түүнийг зөн совингоор мэдэрдэг байх гэж боддог. Би өнгөрсөн 37 жилийн хугацаанд 700 орчим морины цолыг дуудаж, урам хайрласан байна лээ.
-Олон сайхан хүлгүүдийн хийморийг даллажээ. Ингэхэд та хурдан морь унадаг байв уу?
-Цэцэн-Уул сумын Баасанжавын хурдан бор морийг унаж байсан.Мөн Ондгой гэдэг хүний морийг унаж олон айраг, түрүү авсаан. Сантмаргазад 1968 оноос эхлээд таван жил дараалан түрүүлгэсэн гээд яриад байвал олон доо.
-Морь уяна биз?
-Өөрийн нэрний цавьдар даагаа анх Сантмаргаз суманд уяж наймлуулсан. Дараа нь хязаалан үрээ сумандаа аман хүзүүдүүлж, соёолон Завханмандалд аман хүзүүдүүлсэн. Тэр үед өөрөө морио унадаг байлаа. Цавьдар үрээ ээжийн маань яг унаган адуу. Түүний дараа нэгдлээс сайхан хүрэн даага авч Цэцэн-Уулын наадамд дөрөвт давхиулж байсан. 2000 онд Нөмрөгөөс хээр хязаалан авч хоёр айрагдууллаа. Хээр азарганы маань төл хээр үрээ 2005 онд сумандаа айрагдсан. 2008 онд аймгийн Алдарт уяач Норсонжамц гуайгаас азарга авч нэг айрагдуулсан. Ингээд яриад байвал ганц нэг юм бий.
"Тод магнай" сэтгүүл №54