Залуу уяач Л.Энхбат: Адууны зүс ч мэдэхгүй хүүхэд ганц даагатай хөдөө гарч байлаа

Дорноговь аймгийн Иххэт сумын уугуул, Говьсүмбэр аймгийн Шивээговь сумын харьяат, залуу уяач Л.Энхбаттай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Энхбат уяачийн амжилтын цуваанаас сонирхуулаач?
-Би 1999 онд наймдугаар анги төгсөөд адууны зүс ч мэдэхгүй хүүхэд ганц даагатай хөдөө гарч байлаа. Унадаг байсан даагаа уях санаатай байгаа юм. Эхтэйгээ манайд ирсэн даага л даа. Тэгээд нутгийн нэг өвгөнөөс асуувал “эхлээд км хэртэй газраас тарладаг юмаа” л гэнэ. Гэртээ очоод өнөө бор даага өөрөө унаад л км хэртэй газар наанаас нь эрчээр нь явуулаад, буцах гэсэн явдаггүй. За энэ ч жоохон удаан амьтан л байна даа гэж бодлоо. Тэгээд хэд хоног өнөөхөө харлаа. Тэгж байтал ашгүй манай нутгийн тэр хавийн улс адуугаа тарлацгаах гээд цугладаг юм байна. Тэднийг харсан цаашаа явахдаа алхуулаад, буцахдаа тарладаг байгаа. Яахав мэдэхгүй хүн чинь эсрэгээр нь хийчихсэн. Ичээд энэ тухайгаа хэнд ч хэлээгүй.
-Тэр сунгаанаар даага чинь яаж давхисан бэ?
-Хөөрхий эцэнхий ч даага байсан даа. Нэг их өөдтэй уралдаж чадаагүй.Түүнээс хойш өөрийнхөө хэмжээнд оролдоод л байгаа юм. Уяж байгаа морь маань тар сунгаанд сайн байснаа яг уралдахаар шальдаггүй.
-Анхныхаа  дааганы дараа хаанаас адуу мал авсан бэ?
-Тэрний дараа Адъяасүрэн гуайгаас нэг унагатай гүү авсан. Өөрийнх хамаатан Сайхандулааны Сүхбаатар гэж хүний унаган гүү гэж байсан. Би 45 хоног адууг нь маллаж, дээр нь 70,000 төгрөг нэмж өгөөд энэ унагатай гүүг өөрөө шилж авч байлаа. Ингээд өнөө унагаа хойтон жил нь сургаж, тар сунгаанд мордуулахаар шүдлэн үрээ өнгөнд л ирдэг байсан. Даанч уралдах болоход ажил нь ширүүдчихдэг байсан уу мултраад л хоцорчихно гээч.
-Бага адууг хэтрүүлээд л байсан юм байх даа?
- Ядаж байхад энэ мэтийг асуучих хүн ойр хавьд маань байсангүй. Нутгийн улсыг харж байгаад л уяна. Тэгээд уралдуулаад хойгуур л ирнэ. Дараа нь 2009 онд Адъяасүрэн гуайгаас даага авъя гэвэл тэг л гэнэ. Ингээд авлаа. Уг нь шүдлэн байхдаа их хурдан байх шиг л байсан юм. Мөн л тар сунгаанд дандаа түрүүлнэ. Тэгсэн наадамд мордуулсан өлийнд цөмөрч унаад уралдаж чадаагүй.Одоо бодоход  давуулчихаад байсан шиг байгаа юм. Дээр нь аз хийморь дутсан ч байж мэднэ. Тэгэхээр нь зун тэр чигт нь хаяад намар Даланжаргаланд далан хэдэн алдартууд нийлээд алдрынхаа ойг хийж том наадам зохион байгуулсан. Энд очоод уралдуулсан айргийн таваар ордог байгаа. Нэг их уяж хүлэлгүй очиж байгаа нь тэр. Ингэж анхны айргаа Адъяасүрэн гэж хүний адууны шүдлэн үрээгээр авч байлаа. Асар их үнээр олдсон айраг шүү. Тэгсэн дахиад сунгаанд сайн хэрнээ уралдаж болдоггүй. Сүүлдээ ч нээрээ аз өм нь дутаж байна гэдэгтэй эвлэрэх тийшээ боллоо. Гэсэн ч найдлага байгаад байдаг. Ингээд 2011 оны цагаан сараар Шивээд уралдуулсан.
-Эрхбиш азын тэнгэр харсан байх тийм үү?
-Үгүй ээ. Шинийн хоёрон билүү гурванд болсон энэ уралдаанд их морь, азарга уралдуулсан бас л байдаггүй. Дараа жил нь эндэхийн мэргэлдэг хөгшнөөс асууж байгаад урьд өмнө нь тахиж байгаагүй нутгийн уулаа тахихаар боллоо. Энэ тахилгаар даага уралдуулсан. Би гэж хүн чинь 1999 оноос хойш тасралтгүй 15,16 жил морь уялаа. Нэг л айрагтай.
-Одоо ямар ямар нас уяж байгаа вэ?
-Бүх насыг уяж байна. Тар сунгаанд над шиг зоригтой хүн ховор байх шүү. Даанч наадамд талаас хойш л ирнэ. Арвын дотор цөөхөн ирсэн дээ.
-Адъяасүрэн гуайн угшлын хоёр үрээ авсан гэлээ. Өөр хаанаас адуу авсан бэ?
-Адъяасүрэн гуайн хоёроос нэг нь есөд орж, нөгөө нь нэг тавласан. Өөр надад Шилийн Гүр адуунаас бий. Мөн Алтанширээгийн Я.Батсуурийн адуу байна. Тэгээд англи, хятадын эрлийз адуу ч байгаа. Дараа жилээс төлүүдийг нь уяна даа. Юутай ч хоёр гурван жилийн дараанаас гайгүй уралдах байхаа. Ирэх жил дахиад нутгийн уулаа тахина даа.
-Уяаны арга барилаа өөрчлөөд, багштай болсон нь дээр юм биш үү?
-Одоо нутгийн уяачидтайгаа нийлээд морио уяж байна. Эд нар засал тал дээрээ жоохон дутаад байна гэж хэлдэг юм. Би ч хөдөө хэдэн малаасаа илүү гарахгүй. Цаг зав муутай болохоор уяачидтайгаа нийлж тэр болгон явж чаддаггүй юм. Цагийн сайханд л амжаад уралдаад авахыг боддог.
-Энэ жилийн хувьд хэдэн насны морь уясан бэ?
-Энэ жил морь уясангүй. Өнгөрсөн зун гантай байсан болохоор өнжсөн.
-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Эхлүүлсэн ажилдаа тууштай байж, уясан болгон нь айраг түрүүнд хурдлах болтугай.

"Тод магнай" сэтгүүл Говьсүмбэр аймгийн тусгай дугаар