НЭРТ УЯАЧ ДАМБЫН ДОРЖСҮРЭН, ТҮҮНИЙ ХУРДАН ХАЛТАР

Баянхонгор аймгийн түүхэнд хамгийн олон түрүүлсэн азарга бол Баян-Овоо сумын уугуул Дамбын Доржсүрэнгийн буюу “Санаачлага” нэгдлийн хурдан халтар юм.1969 оноос эхлэн Баянхонгор аймгийн баяр наадамд долоо түрүүлж, зургаа айрагдсан энэ хурдан азарганы эцгийг 1956 онд Байдрагийн сангийн аж ахуйд ирсэн эрлийз хээр азарга хэмээдэг бол эх нь алаг гүү байсан гэдэг. Бага насандаа уягдаагүй халтар үрээ хавчиг жилээ буюу 1969 оны аймгийн баяр наадамд айргийн дөрвөөр хурдалж, амжилтын гараагаа эхлээд 1970,1971,1972, 1973 онуудад дараалан завсаргүй дөрөв түрүүлж, 1974 онд айргийн дөрвөөр хурдлаад 1975, 1976, 1978 онд түрүүлж, 1979 онд дөрөв, 1980 онд гурав, 1982 онд тав, 1984 онд дөрвөөр тус тус хурдалж байжээ.
Халтар азарга  эцэг талаа дуурайсан биерхүү адуу байсан бөгөөд нэлээд хөөрүү. Тиймдээ ч Д.Доржсүрэн уяач өөрөө байнга гаргаж өгдөг байж. Тухайн цаг үедээ босоо байсан халтар азаргатай хурд хуваан өрсөлддөг нь Галуут сумын харьяат, МУ-ын Алдарт уяач Нанжидын Ядамын хурдан хээр азарга юм. Нэгэн удаа насны мялаалганд хоёулахнаа уралдаж Д.Доржсүрэнгийн халтар түрүүлэхэд Ядам Алдарт “аргагүй хурдан адуу юм” хэмээн шогширч байсан гэдэг. Уралдсан болгондоо түрүүлж айрагддаг хурдан халтарыг нэгэн үе “асман” хэмээн ярьдаг байсан ч холбогдох хүмүүс азарга гэдгийг нь баталдаг аж.
Д.Доржсүрэн уяачийн хүү Дагвачүлтэмийн яриагаар халтар азарганы төл хоёр ч үрээ ихэд хурдалсан байна. Түүний нэг нь дааган цагаас хязаалан хүртлээ аймгийн наадамд түрүүлсэн халтар үрээ. Харамсалтай нь хязаалан жилээ засаагаа даалгүй эндсэн гэдэг. Харин нөгөөх нь түүний дүү хүрэн азарга. Баттулгын хүрэн хэмээн алдаршсан энэ хурдан азарга мөн л аймгийн наадамд түрүүлж байжээ. Түүний төл Галуут сумын Жигжидсүрэн гэдэг хүнд байдаг гэх.
Сайн хүлэг эзнээ алдаршуулдгийн нэгэн жишээ нь Дамбын бага хүүд биеллээ олсон нь энэ. Хурдан халтарын эзэн 1932 онд Баян-Овоо сумын 3-р багийн нутагт малчин Дамбын бага хүү /тав дахь хүүхэд/ болон мэндэлжээ.Бага насаа тэр үеийн багачуулын нэгэн адил малын захад өнгөрөөсөн Д.Доржсүрэн зүүн хязгаарт цэргийн алба хааж ирээд, Сандагийн Пүрэв гэгч бүсгүйтэй гэрлэн найман хүүхдийн эцэг эх болсон байна. Д.Доржсүрэн нэгдлийн адуу малладаг байсан бөгөөд морь сайн унадаг байсан гэдэг. Уяачийнхаа гараагаа 1954 онд эхэлж төрсөн ах Готовын /айлд өргөгдсөн/ ягаан морийг уяж аймгийн наадамд анх түрүүлгэж байжээ. Ийнхүү нэгэн насны амьдралаа хүлгийн хийморьт сүсэглэж өнгөрүүлсэн Д.Доржсүрэн 1985 онд бурхны орноо одсон агаад нэг хүү нь удам залган уяа эвлүүлдэг аж
"Тод магнай" сэтгүүл. Баянхонгор аймгийн тусгай дугаар. 2016 он