Сумын Алдарт уяач Б.Батсүх:Уяа сойлго нь таарсан морины нүд тунгалаг болдог

-Та сайхан өвөлжиж байна уу? Өөрийгөө бидэнд танилцуулаач?
-Сайхаан, та бүхэн сайхан өвөлжиж байна уу? Миний алдар Багандайн Батсүх. 70 гарч яваа би 1966 оноос хойш л адууны сүүл боож байгаа хүн. 1959 онд Баянгол сум байгуулагдаж дараа жил нь анхныхаа наадмыг хийсэн. Энэ наадамд түрүүлсэн Багандайн зээрд морийг би уяж уралдуулж явлаа. Ёстой өнөө галзуу барын аманд гараа хийхээс буцахгүй явлаа даа. Тэгэхэд би 20 настай цэрэгт явах гэж байсан юм. Түүнээс хойш гэхэд дөч гаруй бил болж байгаа биз. Өвөрхангай аймгийн 60 жилээр зээрд морио хөтлөөд урилгаар оролцлоо. Хэдийгээр миний морь түрүүлсэн ч харамсалтай нь будлиан гарч Баян-Өндөрийн Дашзэвэгийн хүрэн морийг түрүүлсэн болгочихдог байгаа. Харин миний моринд аман хүзүүний бай шагнал өгөхөөр нь шар хөдлөөд авсангүй. Тэрнээс хойш 1979 онд даагаа нэхмээр санагдаад нөгөө зээрдтэйгээ аймгийн наадамд очиж уралдтал айргийн дөрвөөр ирсэн. Энэ наадамд манай сумын Дэвшлийн халиун гэдэг даага түрүүлсэн юмдаг. Зээрд бид хоёр ч иймэрхүү л түүхтэй дээ. Миний зээрд сум орон нутгийн том жижиг наадмуудад 17 удаа түрүүлсэн сайхан амьтан байгаа юм.
-Хэзээ сумын Алдарт болж байв даа? 
-1992 онд сумын Алдарт болсон. Би ч?нь сумынхаа анхны морины цолтонгуудын нэг нь байгаа юм. Энэ үед надтай хамт Жанчивын Дашдорж гэж хүн бас сумын Алдарт уяач болж байлаа.
- Дөч гаруй жил гэдэг урт хугацаа. Уншигч залуу уяачдад маань өөрийн уяаны ?рдмээс  ярьж өгөөч? 
-Одоо ч цаг үеэ дагаад юм өөрчлөгдөж байна. Өнөө бидний үеийн байгалийн ногоогоор уядаг өнгөрсөн бололтойдог шүү. Залуусыг харж байхад тэжээлээр уядаг болж. Тэгэхээр тэжээлийн морьдын уяа сойлгын талаар мэдэх юм хомс л болоод байна шүү. Бид бол мориноос шавар, тосон, усан, сувдан гэсэн дөрвөн хөлсийг  гаргана. За тэгээд 5-р сарын эцэс, 6 сарын эхээр л  уяна. Шинэ өвс ногоо идсэн адуу үсээ хаяж гөлөлзөөд ирэхээр нь морио уяна даа.  Гурваас дөрөв хоног уяад, биеийг нь сайхан живхрүүлчихээд унаад зөөлөн шогшуулахад хөлрөөд жигтэйхэн нойтон болоод ирнэ.  Тэр нь бол шавар хөлс болж таарч байгаа юм. Шавар хөлсийг нь сайтар хусч авна. Танихад ч амархан их наалдана. Дараагаар нь ойр зуур 5-15 км яваад ирэхээр хөлс нь аяндаа шингэрээд шавар байхгүй болно. Хоёроос гурван удаа шавар хөлс авсны дараагаар тосон хөлс нь гарна. Тосон хөлсийг хусаад авахаар хусууран дээр жаахан гулгасхийгээд тогтдог. Энэ нь 3-4 удаа гарсны дараагаар жаахан шорвогдуу усан хөлс гардаг юм. Сүүлд нь сувдан хөлс гарна даа. Хөлс хоорондын зай, уяа нь эзэн хүнтэй шууд холбоотой. Юу идүүлэх үү, яаж сайхан амраах вэ гээд л морины уяа их эмзэг шүү дээ. Хэн дуртайд нь уяж буй морио үзүүлэхгүй. За тэгээд  олон зүйлийг сайтар ажиглах хэрэгтэй болдог юм. Уяа сойлго нь таарсан морины нүд их тунгалаг болсон байдаг. Ерөнхийдөө сувдан хөлс гарна гэдэг нь  морины уяа гүйцсэний шинж юм.
-Одоо хүүхдүүд тань аавын эрдмийг өвлөн морь уяж байгаа байх даа?
-Би долоон хүүтэй. Би чинь морь уяна, бас барилдана. Сумын начин цолтой хүн шүү дээ. Хүүхдүүдэд маань аавынх нь бөхийн талын юм өвлөгдсөн гэж болно. Миний хоёр хүү сумын заан, нэг хүү аймгийн арслан цолтой. Морь уяад, хажуугаар нь барилдахаар бас хоёрдоод байдаг юм шиг байна, янз нь. Тэгээд аймгийн арслан хүү маань барилдахаа больж морио хөөсөн.
-Уяачдад маань үнэтэй зөвлөгөө өгсөнд танд баярлалаа. Нийт уншигчдынхаа өмнөөс эрүүл энх аз жаргал сайн, сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
-Танай хамт олон талархлаа. Сэтгүүлийн хуудсаар дамжуулан нутаг орныхондоо хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсье.